Sıkça Sorulan Sorular

SIKÇA SORULAN SORULAR

Soru : Bu Güneş tutulmasının da ardından 17 Ağustos 1999 depremine benzer büyük bir deprem olma olasılığı var mı ?

Cevap : Bu soruya yanıt ararken önce Güneş tutulmalarının mekanizmasını anlayalım :

Güneş tutulmaları nasıl meydana gelir?

Dünya Ay’ın gölgesi ya da yarıgölgesinden geçtiğinde Güneş tutulması meydana gelir. Bu sırada Güneş, Ay ve Dünya hemen hemen aynı doğrultuda sıralanmış, Ay’da yeniay evresine çok yaklaşmıştır. Eğer Ay’ın yörüngesi Dünyanın Güneş etrafında döndüğü yörüngeyi içinde bulunduran ekliptik (tutulum) düzlemi ile çakışık olsaydı, bu durumda her yeniayda bir Güneş tutulması olacaktı. Halbuki Ay’ın yörünge düzlemi ile ekliptik düzlemi arasında 5º 17’ lık bir açı olduğundan bu düzlemler kesişir. Her iki düzlemin arakesitine düğümler çizgisi denir. Bu çizgiyi oluşturan doğrunun Güneş’in görünen yörüngesini kestiği noktaları da Ay yörüngesinin düğümleri olarak tanımlanmıştır. Düğümler çizgisi sabit değildir ve yılda 19.3548º olmak üzere dönemi 18.6 yıl süren bir presesyon (devinme) hareketi yapmaktadır. Buradan anlaşılacağı gibi bir tutulma olabilmesi için ilk şart, yer merkezli ekliptik koordinat sisteminde Dünya ve Güneş doğrultusunun yeniay evresi sırasında düğümler çizgisine yakın olmasıdır . Güneş, bu iki düğümün her birinden düğümlerin presesyon hareketi de göz önünde bulundurulduğunda 173.31 günde bir geçmektedir. Bu geçiş dönemlerine tutulma mevsimi denilmektedir. Tutulma mevsimlerinde bazı özel şartlar yerine geldiği taktirde Güneş tutulması gerçekleşecektir. Yeniay evresi sırasında yer merkezli ekliptik koordinat sisteminde Ay’la Güneş’in yermerkezli boylamları eşitlendiğinde, yani boylamsal kavuşum sırasında eğer Ay’ın yermerkezli enlemi 1.42º ‘den küçükse tutulma gerçekleşir. Bu değer 1.42º ile 1.58º arasındaysa tutulma olasılığı vardır, fakat Ay merkezinin yermerkezli görünen enlemi 1.58º ‘den büyükse tutulma hiç gerçekleşmez. Öte yandan boylamdaki kavuşum sırasında da Ay yörüngesinin düğümünün boylamıyla Güneş’in boylamı arasındaki fark 15.665º ‘den küçükse tutulma gerçekleşecek, bu değer 17.375º’den büyükse tutulma hiç gerçekleşmeyecek, eğer fark bu iki değer arasındaysa tutulmanın gerçekleşme olasılığı olacaktır. İşte Ay yörüngesinin bu özel konumundan dolayı her ay yeniay evresinde bir Güneş tutulması oluşmamaktadır. Tutulmanın olabilmesi için, Ay'ın, Dünya etrafındaki yörüngesiyle Dünya’nın Güneş etrafındaki yörüngesinin kesişim yerlerini belirleyen düğüm noktalarında veya bu noktalar civarında (Yeniay evresinde) bulunması gerekmektedir. Bu nedenle her yıl 12 Güneş tutulması olmaz. Bu özel koşullar sağlandığında yılda en az 2 en çok 5 Güneş tutulması olabilmektedir. Gelecekte hangi yıl kaç Güneş tutulması olacağı, bunların Dünya üzerinde nerelerden görülebileceği önceden hesaplanabilmektedir. Yukarıdaki bilgilerden elde ettiğimiz önemli bir sonuç yeniay evresi sırasındaki durumun Güneş tutulmalarındaki duruma çok benzediğidir. Depremler jeolojik olaylardır. Yıkıcı büyüklükteki depremler levha sınırları ile yerkabuğundaki gerilme veya sıkışmalar sonucunda meydana gelen uzun fay hatlarında görülmektedir. Büyük depremler sırasında çok büyük kütleler hareket etmektedir. Güneş tutulmaları sırasında Dünya’dan bu kadar uzak iki gök cisminin kütle çekim etkileri bu depremleri oluşturacak bir kuvvet yaratabilir mi ? Yaratmadığı açıktır zira Dünyamız, Güneş ve Ay’ın uyguladığı kütle çekim kuvvetlerinin etkisini her an hissetmektedir, yer kabuğunun bir kaç santimetre derinliğinde ve denizlerle okyanuslardaki gel-git (med cezir) olayları bunun kanıtıdır. Dünya, Ay ve Güneş'in aynı doğrultuda sıralandıkları yeniay evreleri sırasında Güneş ve Ay'ın kütle çekim etkileri birbirine eklendiğinden okyanus ve denizlerdeki suların yükselme ve çekilme miktarı bu dönemlerde artar. Yeniay evreleriyle Güneş tutulmaları sırasındaki kütle çekim kuvvetleri arasında önemli bir fark yoktur.

Bu durumda yeniay evreleri sırasında büyük depremlerin oluşunda bir artış olmakta mıdır?

Hayır olmamaktadır. Bu konuda geçmişe dönük yapılan istatistiksel araştırmalar yeniay evrelerinde büyük depremlerin sayısında artış göstermemektedir. TÜBİTAK Ulusal Gözlemevi'nden Prof. Dr. Zeynel Tunca ve İstanbul Üniversitesi Astronomi ve Uzay Bilimleri bölümünden Yard. Doç. Dr. Tansel Ak yayınladıkları çalışmalarında depremlerin yeniay evrelerinde herhangi bir kümelenme göstermediğini, bu çalışmalarda seçtikleri zaman aralıklarında depremlerin rast gele dağıldıklarını belirtmektedirler.

Geçmişteki bilimsel yayınlar içinde Güneş tutulmalarıyla depremler arasında kesin bir ilişkinin varlığını gösteren bir yayına rastlamadık. 11 Ağustos 1999’da gözlenen tam Güneş tutulmasından 6 gün sonra 17 Ağustos’da Marmara depreminin olması “Başka Güneş tutulmaları sırasında da yine böyle büyük bir deprem olacak mı?” sorusuyla sıkça karşılaşmamıza yol açmaktadır. Ülkemizin ne kadar karmaşık bir deprem kuşağında olduğunu, coğrafik yapısının herhangi bir tarihte büyük depremler üretme olasılığı çok yüksek fay hatlarıyla kuşatıldığını bilmeyenimiz kalmadı. Geçmiş yıllarda bütün Dünya'da yapılan gözlemlere dayanarak USGS’in (United States Geological Survey) verdiği yıllık ortalama deprem sayıları depremlerin büyüklüğüne göre (5-5.9) arasında olanlar için 1319, (6-6.9) arasında olanlar için 134, (7-7.9) arasında olanlar için 17, (8-8.9) arasında olanlar için de 1'dir.

USGS deprem veri kataloguna bütün Dünya için bakıldığında 1973-2004 yılları arasında büyüklüğü 7.0 – 9.9 aralığında değişen yıkıcı büyüklüklerde 487 depremin olduğu görülmektedir. Bu büyük depremlerin Dünya üzerindeki yerlerini ve yıllık dağılımlarını gösteren bir animasyon hazırladık. Animasyonun sol üst köşesinde yıllar ve o yıl görülen büyük depremlerin sayısı yer almaktadır. Deprem bilgileri ve haritalar USGS’in web sitesinden hazırlanmıştır. (Animasyonu görmek için buraya tıklayın). 1 Ocak 1973 – 31 Aralık 2004 süresince 1973’de 3, 1982’de 4, 1992’de 3, 2000 yılında 4 ve diğer yıllar 2'şer olmak üzere toplam 70 Güneş tutulması gerçekleşti. Her yıl en az 2 en çok 5 Güneş tutulması olduğu bilinmektedir. Aynı dönemde 487 büyük depremin 1986 yılında 6 (en az), 1995 yılında 25 (en çok) olduğu görülmektedir. USGS’in istatistiklerinde 7.0 – 7.9 büyüklüğündeki depremlerin yıllık ortalaması 17, 8.0 –9.9 büyüklüğündekiler için 1 olarak verilmektedir. Bu sayılardan anlaşılacağı gibi yılın herhangi bir ayında meydana gelen büyük bir depremin tarihi Güneş tutulmasının tarihinin önüne veya arkasına rast gelebilmektedir. 17 Ağustos depremi tutulma tarihinden 6 gün sonra olduğundan Güneş tutulmalarının 6 gün öncesi ve 6 gün sonrasına bakarak bu tarihlerde büyük depremlerin oluşunda herhangi bir kümelenmenin olup olmadığı araştırıldı. 70 Güneş tutulmasının 6 gün öncesi ve 6 gün sonrasını kapsayan 13 günlük döneme her tutulma sırasında 487 büyük depremden kaçının rast geldiğini görmek için bir animasyon hazırladık. Bu animasyonun sol üst köşesine tutulmanın tarihi ve tutulmaların 6 gün öncesi veya sonrasına kaç büyük deprem rastgeldiği yazıldı. (Animasyonu görmek için buraya tıklayın). Animasyondan görüleceği gibi büyük depremlerin %90’ nı tutulmalarla ilgisiz tarihlerde gerçekleşmektedir. Bu tutulmaların bir kısmında görülen az sayıdaki büyük depremlerin hemen hemen hepsi Avrasya, Avustralya, Filipin, Pasifik, Kuzey ve Güney Amerika levha sınırlarında görülen depremlerdir. Türkiye sınırları içinde ve yakın çevresinde bu 32 yıllık dönemde büyüklüğü 5.9 – 9.9 arasında değişen 37 büyük deprem meydana geldi. Bu depremlerin yıllara göre dağılımlarını ve harita üzerindeki yerlerini USGS’in deprem veri tabanından ve harita hazırlama programından aldık. Animasyonda 1 Ocak 1973’den 31 Aralık 2004’e kadar Türkiye sınırları içinde ve yakın çevresindeki 5.9–9.9 büyüklüğündeki depremlerin yıllık dağılımları görülmektedir. (Animasyonu görmek için buraya tıklayın). 32 yıl süresince Türkiye’de meydana gelen büyük depremlerin tarihlerinin aynı dönemde gözlenen 70 Güneş tutulmasının tarihleriyle ilişkili olup olmadıklarını görmek için yine tutulma günlerinin 6 gün öncesi ve sonrasını gösteren haritalar hazırladık. Haritalarda tutulma tarihleri ve 13 günlük dönemde kaç depremin görüldüğü yazıldı. Animasyondan görüleceği üzere Türkiye sınırları içinde bu dönemde Marmara depreminin dışında hiçbir deprem tutulma tarihleriyle ilişkili değildir. 32 yıllık dönemde Türkiye’de meydana gelen (5.9-9.9) büyüklüğündeki depremlerin %99'u tutulma tarihlerinden farklı zamanlarda meydana gelmiştir. (Animasyonu görmek için buraya buraya tıklayın).

Depremler jeolojik olaylardır. Büyük depremler levha sınırları ve yerkabuğundaki gerilme veya sıkışmalar sonucunda meydana gelen fay hatlarında görülmektedir. En sık karşılaştığımız sorulardan biri de tutulma hatları bu bölgelerden geçerken depremleri tetikliyor mu ? sorusudur.

Bu soruya cevap olması için de bir animasyon hazırladık. Bu animasyonda 70 Güneş tutulması için ayrı ayrı 6 gün öncesi ve 6 gün sonrasını kapsayan her 13 günlük dönemde bütün Dünya’da görülen büyük depremlerin sayısı, tutulmanın ne tür olduğu, halkalı ya da tam tutulmaysa tutulma hatlarının Dünya’nın neresine düştüğü gösterilmiştir. Daha önce de belirttiğimiz gibi tutulmaların 6 gün öncesi ve sonrasını kapsayan 13 günlük dönemde görülen az sayıdaki büyük depremin (bütün büyük depremlerin %10’u) hemen hemen hepsi Avrasya, Avustralya, Filipin, Pasifik, Kuzey ve Güney Amerika levha sınırlarında görülen depremlerdir. Güneş tutulma hatları veya tutulma bölgeleri bu az sayıdaki depremlerin olduğu bölgelerden geçmemiştir. 11 Haziran 1983, 18 Mart 1988 tam tutulmalarında, 23 Eylül 1987, 4 Ocak 1992 ve 10 Haziran 2002 halkalı tutulmalarında tutulma hatları büyük depremlerin en sık yaşandığı bölgeleri kat etmiştir. Bu tutulmaların 6 gün öncesi ve sonrasını kapsayan 13 günlük dönemde bu bölgelerde büyük deprem (7.0 –9.9) olmamıştır. Ayrıca 29 Nisan 1976 halkalı Güneş tutulmasında tutulma hattı Türkiye’yi batıdan doğuya, 10 Mayıs 1994 halkalı tutulmasında da tutulma hattı San Andreas fay hattından geçmiştir, bu tutulmaların da 13 günlük dönemlerinde büyük deprem olmamıştır. Animasyonu görmek için buraya tıklayın.

Konu ile ilgili Microsoft Power Point dosyalarına yandaki linklerden ulaşabilirsiniz : Sunum 1 , Sunum 2 , Sunum 3

Ayrıca TÜBİTAK Ulusal Gözlemevi'nin hazırlamış olduğu "Güneş Tutulması ve Depremler" konulu web sayfasını görüntülemek için tıklayın.

Bu konuda daha ayrıntılı bilgi edinmek araştırma yapmak isteyenler için aşağıdaki yayınları okumalarını öneririz.

kaynaklar :
    - "A Solar Eclipse, Global Measurements and a Mystery" buraya tıklayın .
    - "French Nobel Laureate turns back clock " buraya tıklayın .
    - "Allais gravity and pendulum effects during solar eclipses explained" PHYSICAL REVIEW D 67, 022002, 2003 buraya tıklayın. (PDF dokümanı)
    - "Gravity anomaly during the Mohe total solar eclipse" Astrophysics and Space Science 282: 245–253, 2002, buraya buraya tıklayın . (PDF dokümanı)
    - "Precise measurement of gravity variations during a total solar eclipse" PHYSICAL REVIEW D, VOLUME 62, 041101(R) buraya tıklayın . (PDF dokümanı)
    - "Anomalous gravity data during the 1997 total solar eclipse do not support the hypothesis of gravitational shielding" PHYSICAL REVIEW D, VOLUME 63, 062002 buraya tıklayın. (PDF dokümanı)

Soru : Güneş Tutulması sırasında ........... ilinde olacağız. Tutulmayı görebilecek miyiz ?

Cevap : 29 Mart 2006'da meydana gelecek Güneş Tutulması ülkemizin hangi ilinde bulunursanız bulunun bütün Türkiye'den parçalı olarak izlenecek. Öğlen saat 12:35 civarında Ay Güneşin Batı kenarından başlayarak Güneşi yavaş yavaş örtmeye başlayacak. Yaklaşık 3 saat sonra 15:25 sularında Güneşin Doğu kenarından çıkacak. Tutulmanın izleneceği illeri liste halinde görmek için tıklayın.

Soru : Bulunduğumuz yerde Güneş tamamen örtülecek mi ?

Cevap : Eğer aşağıdaki haritada görülen tam tutulma hattının içinde bir yerde bulunuyorsanız, Güneş bulunduğunuz yerin yerel saatine bağlı olarak 3-4 dakika süreyle Ay tarafından tamamen örtülecek. Eğer tutulma günü tam tutulma hattının dışında kalan bir ilimizde bulunuyorsanız bulunduğunuz yer tam tutulma hattına çok yakınsa Ay Güneş'in en az %95' ini örtecek. Tutulma hattından uzak bir yerdeyseniz bu oran giderek düşecek.
Aşağıdaki tabloda bir çok ilimiz için Ay'ın Güneş'i en fazla örttüğü zamanı ve örtülmenin hangi oranda olduğunu bulacaksınız.: TAM Tutulma Gözlenen İl ve İlçeler

GÖZLEM YERİ Enlem (° ' ) Boylam (° ' ) Parçalı tutulma başlangıcı (sa:dak:sn) Tam tutulma başlangıcı (sa:dak:sn) Tutulma ortası (sa:dak:sn) Tam tutulma sonu (sa:dak:sn) Parçalı tutulma sonu (sa:dak:sn) Tam tutulma süresi (sa:dak)

Aksaray 38 22 34 02 12:44:45 14:00:44 14:02:30 14:04:16 15:17:56 03:32

Alanya 36 33 32 01 12:39:00 13:56:15 13:57:34 13:58:53 15:14:14 02:38

Amasya 40 39 35 50 12:50:26 14:06:24 14:07:04 14:07:44 15:21:05 01:20

Antalya 36 53 30 42 12:37:33 13:54:24 13:55:59 13:57:34 15:12:47 03:11

Erbaa 40 42 36 36 12:51:33 14:06:36 14:08:07 14:09:38 15:21:57 03:02

Giresun 40 55 38 24 12:54:24 14:09:03 14:10:41 14:12:19 15:23:58 03:17

Karaman 37 12 33 13 12:41:48 13:59:23 14:00:04 14:00:45 15:16:11 01:22

Kayseri 38 44 35 29 12:47:22 14:04:01 14:04:53 14:05:45 15:19:49 01:43

Kirsehir 39 09 34 10 12:45:59 14:01:47 14:03:25 14:05:03 15:18:29 03:16

Konya 37 52 32 30 12:41:44 13:57:58 13:59:46 14:01:33 15:15:45 03:36

Nevsehir 38 38 34 43 12:46:05 14:02:04 14:03:42 14:05:19 15:18:52 03:15

Niksar 40 36 36 58 12:51:57 14:06:48 14:08:32 14:10:16 15:22:19 03:28

Ordu 40 59 37 53 12:53:45 14:08:19 14:10:04 14:11:49 15:23:26 03:30

Sivas 39 45 37 01 12:51:00 14:06:48 14:07:56 14:09:04 15:22:02 02:16

Tokat 40 19 36 33 12:51:01 14:06:00 14:07:46 14:09:31 15:21:46 03:31

Turhal 40 24 36 06 12:50:27 14:05:40 14:07:12 14:08:44 15:21:17 03:31

Yıldızeli 39 52 36 38 12:50:33 14:05:51 14:07:29 14:09:07 15:21:39 03:16

Yozgat 39 49 34 48 12:47:51 14:03:42 14:04:56 14:06:09 15:19:33 02:27

Zile 40 18 35 54 12:50:02 14:05:20 14:06:51 14:08:21 15:21:01 03:02

Soru : Güneş tutulması en iyi .............. ilinden görülecekmiş doğru mu ?

Cevap : Tam Güneş Tutulması tutulma hattı içinde kalan her ilimizden aynı güzellikte görülecek. Yeterki tutulma günü o ilimizde hava bulutlu olmayıp açık olsun. Geçmişteki meteorolojik istatistiklere bakıldığında o tarihte Akdeniz sahiline yakın illerimiz de havanın açık olma olasılığı en yüksek. Bu nedenle ülkemize gelecek bir çok araştırmacı, yapacakları gözlemleri gerçekleştirebilmek için Akdeniz sahilini tercih etmeleri beklenmekte.

Soru : Güneş tutulmasına nasıl bakmalıyız ?

Cevap : 1999 yılında ülkemizden izlenen tam Güneş tutulmasında olduğu gibi tutulmadan önce bir çok derginin Tutulma Gözlükleri dağıtması beklenmekte, böyle bir gözlük edinirseniz tutulmaya mutlaka bu gözlükle bakmalısınız. Bu gözlükler insan gözüne zarar verecek ışınımı geçirmeyecek biçimde özel kaplamalarla hazırlanmaktadır. Bunların Güneş gözlüğü ile hiç bir ilgisi yoktur bunu unutmayın. Önceki tutulmadaedindikleri gözlükleri saklayanlar şanslı. Böyle bir gözlük edinme şansı bulamazsanız, bir fotoğrafçıdan, ışık görerek yanmış ardından da banyo edilmiş siyah beyaz film isteyin bu filmden üst üste 2 kat koyarak kendinize bir filtre hazırlayın. Tutulmaya bakmak için bunu kullanın. Banyo edilmiş renkli filmlerin Güneş'ten gelen zararlı ışınımları kesmediğini unutmayın, bu nedenle renkli film yerine mutlaka siyah beyaz film kullanın.
Bütün bu önlemlerin alındığı durumlarda bile çocukların tutulmaya kendi başlarına bakmaları çok sakıncalıdır, tutulmayı mutlaka bir büyüğün denetiminde izlemelidirler. Tutulmayı izlerken filtre kullansanız bile kısa sürelerle 10-15 saniye gibi bakılmalıdır. Ayrıntılı bilgi için lütfen tutulma ve göz sağlığı bölümümüzü okuyunuz.

TAM TUTULMA HATTI