GÜNEŞ
TUTULMALARI SIRASINDA GÖZ SAĞLIĞI

Güneş gözlemleri özel önlemler alınmazsa tehlikeli
olabilir. Güneş ışınımı, yer kabuğuna morötesi (UV) ile 290 nm'den başlayarak
daha büyük (metrik dizideki; radyo dalgaları) dalgaboylarına kadar uzanan
geniş bir ölçekte ulaşır. Göz dokuları 380-1400 nm arasındaki ışınımı göz
arkasındaki ışığa duyarlı retinaya geçirir. Biz çevremizdeki cisimleri
görebiliriz. Bu sırada gözümüz yere ulaşan UV ışınımına yüksek oranda maruz
kalırsa, gözümüzün retinası ve dış tabakaları bundan hızla etkilenir. Sonuçta
Güneş'i yanlış gözlemek, tutulma sırasında katarağın gelişmesine, tutulma
körlükleri ya da retinal yırtıkların ortaya çıkmasına yol açar. Retinanın
şiddetli görsel ışığa maruz kalması da ışığa duyarlı kanallar ve hücrelerde
tahribata neden olur. Işığın bu bölgelerde kimyasal tepkimeye girmesi sonucu
geçici ya da kalıcı olabilen görme fonksiyonu kayıpları da belirir. Kişi
özel önlemler almaksızın Güneş'e aralıklı ya da uzun bir süre bakarsa bu
fotokimyasal olay görme bölgesinde ufak kör bir alan meydana getirebilir.
Retinal bölgenin herhangi bir acı hissi vermemesi nedeniyle tehlike daha
da büyüktür. En azından olaydan sonraki bir kaç saat görme fonksiyonu yerine
gelemez. Güneş sadece tam tutulma sürecinde Ay'ın Güneş diskini bütünüyle
kapattığı bir kaç saniyelik anda çıplak gözle izlenebilir. Yine de tam
tutulma anını çıplak gözle izlemek tümüyle güvenli değildir.
Özel aygıt ve teknikler kullanmaksızın parçalı ve halkalı tutulmalarda
ya da tam tutulmanın parçalı safhalarında kesinlikle güneşe bakmamak gerekir.
Öyle ki, bir tutulmanın parçalı safhalarında güneşin yüzeyi % 99 örtüldüğünde
bile (aydınlanma düzeyi yaklaşık alaca karanlık kadardır), geriye kalan
güneş hilali retinal yanığa yol açacak kadar yeterli ışık şiddetindedir.
Kısacası
özel gözlem yöntemlerinin ihmali kalıcı göz hasarları ya da ciddi görüş
kusurları doğurur.

Halkalı
ya da parçalı tutulmalar sırasında güneşi gözlemek ya da görüntülemek için
de aynı teknikler kullanılmalıdır. En güvenli ve ucuz yöntem projeksiyondur.
Küçük bir delik ya da yarıktan geçirilen Güneş ışığı bir ekran
üzerine düşürülerek görüntü elde edilir. Üç ayak üzerine yerleştirilmiş
dürbün ya da küçük bir teleskop kullanarak da Güneş'in
büyütülmüş görüntüsü beyaz bir karton üzerine yansıtılabilir. Fakat
bu arada yanlışlıkla olsa bile kimse aygıttan Güneş'e bakacak kadar
Bu yöntemler tutulmanın parçalı safhalarını güvenli bir şekilde izlemek
için ancak deneyimli gözlemciler tarafindan hazırlanabilir. Projeksiyon
yönteminin esas avantajı hiç kimsenin doğrudan Güneş'e bakmamış olmasıdır.
Dezavantajı ise ekranın, yarığın en az bir metre arkasında olması gerekir
ki Güneş görüntüsü kolaylıkla görülecek kadar büyük elde edilsin.
Güneş,gözü
koruyan ve yalnız özel tasarımlanan filtrelerle izlenebilir. Böyle
filtrelerin çoğunun yüzeyi alüminyumdan ince bir tabakayla kaplıdır ya
da krom alaşımdan yapılmıştır. Hem görsel hem de yakın kırmızı ötesi (mikro
dalga) ışınımı azaltarak geçirirler. Güvenli bir güneş filtresi görünen
ışığın % 0.003'ünden daha azını geçirir ve yakın kırmızı ötesi ışınımın
% 0.5'inden daha fazlasını geçirmez. Özel olarak alüminyumdan güneş gözlemleri
için yapılmış pek pahalı olmayan bu çeşit filtreler yurt dışında yaygındır.
Kimi deneyimli Güneş gözlemcileri emülsiyonunda metalik
gümüş içeren bir ya da iki tabaka önceden ışığa tutulup banyo edilmiş siyah
beyaz filmi üst üste koyarak Güneş ışığını filtre ederler. Bu filmler
koruyucu filtre görevi görür. Bir kısım siyah-beyaz filmlerde gümüş yerine
boya kullanılmıştır. Bunlar güvenli değildir. Üzerinde görüntü olan siyah-beyaz
negatifler de uygun değildir. Son yıllarda Güneş
gözlemcileri koruyucu filtre olarak bilgisayar disketlerini ve CD'leri
de ortalarındaki deliği kapatarak kullanmaya başladılar. CD'lerde oluşturulan
görüntünün optik kalitesi diğer tip filtrelere göre oldukça düşüktür. Bir
kısım CD'ler çok ince alüminyum kaplamadan yapılmıştır. Bunlar güvenli
değildir. Eğer arkasından baktığımızda odadaki ışığı görüyorsak bunu da
kullanmamak gerekir. Yukarıda sözü edilen kendi olanaklarımızla elde ettiğimiz
Güneş filtrelerini optik bir aygıtla yani; dürbün, teleskop ve kamera ile
birlikte kullanmamalıyız.
Bütün
renkli filmler, gümüş içermeyen siyah-beyaz filmler, üzerinde görüntü olan
negatifler, buzlu camlar, güneş gözlükleri, fotografik nötral ve polarize
filtreler güvenli değillerdir. Bunların
çoğu termal retinal yanığa neden olabilen görünmez kırmızı ötesi ışınımı
geçirir. Güneş filtresi göz merceğine yerleştirilerek tasarlanmış kalitesiz
ucuza satın alınabilen teleskoplar da güvensizdir. Bunlardaki cam filtreler
teleskop Güneşe yönlendirildiğinde aşırı ısınarak kırılır. Gözlemci göz
merceğinden gözünü daha ayıramadan (bir milisaniye yeterli) retinal hasar
oluşur. Olay Güneş ışığının tamamen söndürülmesidir. Böyle bir filtreden
Güneşe baktığınızda kendinizi güvende hissetmelisiniz. Bü yüzden gözünüzün
güvende olduğuna dair bir garantisi olmayan gereksiz risklerden kaçınılmalıdır.
